Zuzanna Dolega – „Gdzie indziej”

Wystawa Zuzanna Dolega. Gdzie indziej
wernisaż: 15 lutego 2020, sobota, godz. 11.00
Pawilon Sztuki ERGO Hestia, ul. Kostrzewskiego 1, Warszawa
wystawa trwa do 27 marca 2020

Katalog wystawy dostępny online.

Współczesna rzeczywistość daje człowiekowi coraz więcej sposobności do funkcjonowania w świecie wirtualnym – czasami niemal wyłącznie. Podłączeni do globalnej sieci myślami możemy być zupełnie gdzie indziej niż nasze fizyczne ciała. Na problem oderwania od „tu i teraz” zwracają uwagę mniej lub bardziej mainstreamowe ruchy okołofilozoficzne, z popularnym mindfulness na czele, postulujące zatrzymanie w codziennym biegu oraz uważne przyglądanie się i sobie, i rzeczywistości wokół – niezapośredniczonej przez żadne technologie.
Dla Zuzanny Dolegi taką formą wyciszenia i medytacyjnego skupienia na własnym wnętrzu zdaje się być proces twórczy. Tym, co zajmuje ją w największym stopniu, jest pirografia – sztuka tworzona przy użyciu ognia, której artystka nadaje jej zupełnie nowe, autorskie oblicze. Przede wszystkim podłożem, w którym pracuje, jest najczęściej papier. Samo połączenie ognia i papieru już wydaje się pozornie wykluczające – tak delikatny i ulotny materiał wystawiony na działanie płomieni nieuchronnie ulegnie zniszczeniu. Dolega włada jednak ogniem „ujarzmionym” w specjalnych narzędziach pirograficznych; rozgrzanych do czerwoności, lecz nie płonących żywym ogniem czy buchających dymem, jak miało to miejsce chociażby u surrealistów w wynalezionej przez nich technice fumage. Posługiwanie się rozpalonym cienkim rylcem pozwala artystce na uzyskanie kontrolowanych, a przez to niezwykle precyzyjnych i subtelnych efektów.
Istotne są dla niej jednak nie tylko wrażenia wizualne – dzieła Zuzanny Dolegi oddziałują na zmysły także swoją chropowatą fakturą czy ledwo wyczuwalnym zapachem spalenizny. Niewielkie otwory wypalane w papierze układają się w ażurowe wzory, mniej lub bardziej swobodnie zakomponowane na neutralnym tle. Niekiedy przybierają formę przypominającą układem wiersze pisanego tekstu, lub wręcz faktycznie są wypalonymi dziurami w stronie ze starej książki czy maszynopisu. O ile jednak tekst z założenia powinien być nośnikiem pewnej treści, komunikatem, tak w przypadku prac Dolegi treścią staje się pustka, brak; pozostaje jedynie ślad po istniejącej tylko w domyśle wypowiedzi, którą każdy widz musi sobie dopowiedzieć sam. Dolega zdaje się szyfrować swoje prawdziwe myśli i emocje w sposób w pełni czytelny tylko dla niej samej, przez co jej prace nabierają charakteru tajemniczego dziennika ulegającego (samo)spaleniu czy map wewnętrznych krajobrazów, do których nie dodano legendy. Jak sama twierdzi, praca w technice pirografii jest dla niej jak badanie sejsmograficzne własnego wnętrza; ani rysunek, ani malarstwo nie stanowią dla niej tak bezpośredniej i intymnej formy wypowiedzi, jak „rzeźbienie” ogniem w papierze.
To właśnie intymny charakter sztuki, dążenie dzięki niej do samopoznania i kontemplacyjny aspekt procesu twórczego składają się na artystyczną filozofię Zuzanny Dolegi. Praca nad kolejnymi cyklami pirograficznymi jest dla niej momentem odosobnienia, introwersji i medytacyjnego skupienia na relacji artysta–dzieło, dziejącej się w danym miejscu i czasie aktywności w takim samym stopniu fizycznej, jak i duchowej. Jej artystyczne eksperymenty można przyrównać do poszukiwań starożytnych czy średniowiecznych alchemików. Sytuująca się na granicy nauki, filozofii i magii alchemia przypisywała szczególną rolę żywiołowi ognia – źródłu energii i katalizatorowi transformacji jednych substancji w inne.
W szerszym kontekście ogień był więc symbolem siły witalnej czy nieustannej zmiany, tradycyjnie w nurtach ezoterycznych utożsamianym z pierwiastkiem męskim. Paradoksalnie jednak Dolega używa go do tworzenia sztuki niezwykle spokojnej, wyciszonej, subtelnej – jak wypalony krajobraz, na którym pozostały milczące zgliszcza. W wierzeniach pierwotnych kultur niemal całego świata ogień był również ważnym składnikiem obrzędów inicjacyjnych, służących przekraczaniu własnych granic i – prawie jak w alchemii – umownej przemianie z dziecka w dojrzałego członka społeczności. Ten, kto poskromił ogień, dowodził panowania nad własnymi atawistycznymi lękami i demonami zamieszkującymi podświadomość. Dolega w refleksji nad swoją artystyczną walką z żywiołem zamkniętym w pirografie pisze, że „metoda ta wiąże się z destrukcją i naznaczaniem. Żywioł, z którym się zmagam do końca walczy o swoją niepodległość w kreacji, ale to zawsze ja nad nim panuję. Nadaję kształt, określam długość trwania osobistych znaków”. Choć artystka pochyla się nad zjawiskami zniszczenia, nieobecności i braku, ze swojej próby ognia zdaje się jednak wychodzić zwycięsko, jako świadoma, dojrzała twórczyni.

Zuzanna Seweryna Dolega – urodzona w 1990 r. w Gdyni, gdzie mieszka i tworzy w dziedzinie sztuk wizualnych. Zajmuje się pirografią, rysunkiem, kolażem, instalacjami artystycznymi, tkaniną, miniaturami i projekcjami analogowymi. Interesują ją także zagadnienia z zakresu neuroestetyki oraz synestezji w sztuce. Absolwentka, a obecnie asystentka na wydziale Malarstwa ASP w Gdańsku. Finalistka 13. edycji konkursu Artystyczna Podróż Hestii (2014).